1913 онд Бельги улсад зохион байгуулагдсан 59 улс, орны зөвлөх инженерүүд оролцсон “Зөвлөх инженерүүдийн анхдугаар чуулган”-аас ОУ-ын мэргэжлийн холбоо байгуулах санаачилга гаргаснаар Бельги, Франц, Швейцарь улсууд хамтран “Чанар, Нэгдмэл байдал, Тогтвортой хөгжил” зарчмын томьёолол дор “Олон улсын зөвлөх инженерүүдийн холбоо”-г үүсгэн байгуулсан.

   Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа буюу 1959 онд Австрали, Канад, Өмнөд Африк болон АНУ зэрэг улс орнууд тус холбоонд элссэнээр үйл ажиллагаа нь идэвхижиж, өнөөдрийн байдлаар дэлхийн 100 гаруй улсын 1,5 сая орчим зөвлөх инженер, 40,000 орчим зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг фирмүүдийг нэгтгэсэн өнөөгийн “Олон улсын зөвлөх инженерүүдийн холбоо” (ФИДИК) бий болсон түүхтэй. Тус холбоо нь олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн зөвлөх инженерүүдийг бэлтгэхээс гадна барилгын ажил гүйцэтгэх жишиг гэрээнүүдийг мэргэжлийн түвшинд боловсруулдаг байгууллага юм.

   ФИДИК-ын жишиг гэрээг Дэлхийн банк, Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк, Азийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын банк, Карибын хөгжлийн банк зэрэг олон улсын санхүүгийн байгууллага өөрсдийн санхүүжүүлж байгаа төслүүдэд заавал хэрэглэхийг шаарддаг бол зарим үндэсний компаниуд, хөрөнгө оруулагч нар энэхүү жишиг гэрээний дагуу хэрэгжих төслүүдийг санхүүжүүлэхээ илэрхийлж байгаа учраас тус гэрээ нь улс орны хил хязгаар хамаарахгүй, түгээмэл хэрэглэгдэх болсон.

   Дэлхий даяар уг гэрээг түгээмэл ашиглаж байгаа шалтгааныг тоймловол:

• ·       Талуудын эрх ашгийг тэгш хангасан, ОУ-ын байгууллагуудаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн, эрсдэлийг зүй зохистой хуваарилсан Ерөнхий нөхцөлд үндэслэн хийгддэг;
• ·   Мэргэжлийн инженерүүдийн 50 гаруй жилийн туршлагад үндэслэн сайжирсан бөгөөд ОУ-ын түвшинд стандарт болж тогтож байгаа;
• ·       Нийтийн ба хувийн аль ч салбарт хэрэгжих боломжтой;
• ·       ОУ-ын туршлагаас суралцах боломжит сургалтын системтэй;
• ·       Маргаан шийдвэрлэх хууль, эрх зүйн бие даасан системтэй;
• ·    Дотоодын хууль эрх зүйн орчноос хамааралгүй[1] талууд нэгдсэн нэг ойлголттой байдаг нь төсөл амжилттай хэрэгжих томоохон хүчин зүйлүүд болдог байна.

   ФИДИК буюу “Олон улсын зөвлөх инженерүүдийн холбоо” нь бүтээн байгуулалтын салбарт жишиг, стандартыг бий болгох зорилгынхоо хүрээнд нэлээд хэдэн загвар гэрээг боловсруулсан бөгөөд үүний дотроос 8 өнгийн ном буюу 8 жишиг гэрээг дэлхий дахин түгээмэл хэрэглэж байна. ФИДИК-ын жишиг гэрээнүүдийг Монгол хэл дээр үгчэн буулгахдаа “Барилгын ажил гүйцэтгэх гэрээ” буюу “Ажил гүйцэтгэх гэрээ” мэтээр орчуулж байгаа боловч тус жишиг гэрээгээр ажил гүйцэтгэх харилцааг зохицуулахаас гадна зураг төсөл, инженерчлэл, худалдан авалт, барилга угсралтын харилцааг зохицуулдаг учраас холимог төрлийн гэрээний шинжийг агуулж байгаа юм. Уг жишиг гэрээний зураг төсөл боловсруулах болон барилга угсралттай холбоотой харилцаа нь “Ажил гүйцэтгэх, туслалцаа үзүүлэхтэй холбогдсон гэрээний үүрэг”-д хамаарч байхад худалдан авалттай холбоотой харилцаа нь “Бусдын өмчлөлд хөрөнгө шилжүүлэхтэй холбогдсон гэрээний үүрэг”-т хамаардаг. Түүнчлэн энгийн барилгын ажил гүйцэтгэх харилцаагаар хязгаарлагдахгүйгээр иргэний болон үйлдвэрлэлийн барилга байгууламж, инженерийн шугам сүлжээний дэд бүтэц, төмөр зам, авто зам, гүүр хоолой, газар доорх байгууламжийг барьж байгуулах зэрэг төрөл бүрийн бүтээн байгуулалтын төслүүдэд түгээмэл хэрэглэдэг.

   ФИДИК-ээс боловсруулан, гаргасан зарим жишиг гэрээнүүдийн онцлог шинж, зохицуулж буй эх сурвалжийг товч байдлаар тайлбарлавал:

1. Ногоон ном буюу Green Book: Гэрээний хамгийн товч загвар бөгөөд практикт 500,000 ам.доллараас доош үнийн дүнтэй, хамрах цар хүрээ харьцангуй бага, богино хугацааны төслүүдэд ихэвчлэн хэрэглэгддэг. Барилга байгууламж барих, өргөтгөх, цахилгаан хангамж, усан хангамж, ариутггах татуурга, холбоо дохиолол, халаалт, агаар сэлгэлтийн шугам хоолой, тоног төхөөрөмж суурилуулалт, угсралт гэх мэт ажлуудыг хийж гүйцэтгэхэд хэрэглэх боломжтой ба Захиалагчийн инженерийн хяналтыг хэрэгжүүлэх мэргэжлийн баг ажиллуулахыг заавал шаарддаггүй давуу талтай.

2. Улаан ном буюу Red Book: ФИДИК-ээс гаргасан загвар гэрээнүүдээс хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг бөгөөд бусад гэрээнээс ялгарах гол онцлог нь Гүйцэтгэгч нь Захиалагчийн боловсруулсан зураг төслийн дагуу ажлыг хийж гүйцэтгэдэг. Анхны хувилбар нь зөвхөн иргэний орон сууцны барилгад зориулан боловсруулагдсан байсан ч хожим бүх төрлийн барилга, байгууламжид хэрэглэх боломжтой болгон шинэчилсэн. Гэрээний үнийг тоо хэмжээний нэхэмжлэлийн аргаар тохиролцох ба төлбөр төлөх үед хийж гүйцэтгэсэн ажлыг гэрээгээр тохиролцсон нэгж үнийн түвшинд тооцон нэхэмжилдэг. Зарим тохиолдолд нийт үнийн аргыг ашиглан гэрээний үнийг тохиролцож болдог.

3. Ягаан ном буюу Red Book (MDB edition): Олон улсын хөгжлийн банкуудын шаардлагад нийцүүлэн боловсруулсан “Улаан ном”-ны сайжруулсан хувилбар учраас Африкийн хөгжлийн банк, Азийн хөгжлийн банк, Хар тэнгисийн худалдаа, хөгжлийн банк, Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк, Америк дундын хөгжлийн банк, Дэлхийн банк, Исламын хөгжлийн банк зэрэг банкуудын санхүүжилтээр хийгдэх төслүүдэд хэрэглэгддэг загвар юм.

4. Шар ном буюу Yellow Book: Гүйцэтгэгч тал Захиалагчийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн боловсруулсан зураг төслийн дагуу ажлыг хийж гүйцэтгэх бөгөөд газрын тос, байгалийн хийн зэрэг эрчим хүчний дэд бүтцийн төслүүдэд ихэвчлэн хэрэглэдэг. Төслийн удирдлага, хяналтыг Захиалагчаас томилсон инженер гүйцэтгэх ба гэрээг нийт үнийн дүнгийн аргаар байгуулдаг. Явц дундын төлбөрүүдийг гэрээгээр тохирсон санхүүжилтийн хуваарийн дагуу ажлын гүйцэтгэлээр төлдөг.

5. Алтлаг ном буюу Golden Book: ФИДИК-с 1995 онд Улбар шар ном болон 1999 онд Улаан, Шар, Ногоон номнуудыг хэвлүүлсний дараа урт хугацаанд хэрэгжих концессын төсөл хөтөлбөрүүдэд шаардлагатай гэрээ боловсруулах хэрэгцээ өсөн нэмэгдэж байгааг анзаарч Гүйцэтгэгч нь зураг төслийг боловсруулан, төслийг хийж гүйцэтгэсний дараа гэрээнд заасан хугацаанд бизнесийн үйл ажиллагаа эрхлэх замаар хөрөнгө оруулалтаа нөхөх хүртэлх бүхий л процессыг нэг дор зохицуулсан гэрээ юм.

6. Мөнгөлөг ном буюу Silver Book: Дэд бүтцийн томоохон бүтээн байгуулалтын төслүүдэд хэрэглэгддэг бөгөөд ерөнхий Гүйцэтгэгч нь зураг төсөл боловсруулах болон төсөлд заасан ажлыг бүрэн хийж гүйцэтгэх үүргийг хүлээснээрээ цаг хугацаа, зардал болон чанарын эрсдэлүүдийг шилжүүлэн авдаг онцлогтой цогц гэрээний загвар юм.

   Сүүлийн жилүүдэд Монгол улсад бүтээн байгуулалтын ажил эрчимтэй явагдаж, эдийн засагт өндөр ач холбогдолтой төслүүд хэрэгжиж буйтай холбоотойгоор ОУЗИХ-ны боловсруулсан Улаан ном, Ягаан ном, Мөнгөлөг номны жишиг гэрээнүүдийг хэрэглэх хандлага өсөн нэмэгдэж байна. Ялангуа томоохон бүтээн байгуулалт болох газрын тос боловсруулах үйлдвэр, нүүрс баяжуулах үйлдвэр, Улаанбаатар хотын шинэ захиргааны барилга, төмөр зам, Оюу толгойн цахилгаан станц барих гэх мэт мега төслүүдэд Мөнгөлөг ном буюу EPC гэрээг ашиглаж байгаа учраас бусад гэрээнүүдээс илүүтэй EPC гэрээний зохицуулалтуудыг нарийвчлан судлах, дотоодын хууль тогтоомжтой нийцүүлэх, эрсдэлийн удирдлага, үнэ тогтоох болон төлбөр төлөх аргуудыг нэгмөр ойлгох хэрэгцээ шаардлага бий болж байна. Манай орны байгаль, цаг уурын онцлогоос шалтгаалан бүтээн байгуулалтын ажил нь улирлын чанартай, богино хугацаанд хийж гүйцэтгэхгүй хугацаа алдвал өртөг нилээдгүй хэмжээгээр өсөхөөс гадна үнийн эрсдэлд өртөх магадлалтай, хөдөлмөр, аюулгүй ажиллагааны шаардлага өндөр, хүйтэн цаг агаарын улмаас өндөр чанартай, өртөг ихтэй материал зарцуулдаг, төвөгшил нэмэгдэх тусам мэргэжлийн ур чадвар шаарддаг зэргээс шалтгаалан ФИДИК-ээс гаргасан жишиг гэрээг өөрийн орны онцлог байдалд тохируулан нутагшуулан хэрэглэх асуудал чухал юм.

   Гэхдээ ФИДИК-ээс гаргасан загвар гэрээг нутагшуулан хэрэглэхдээ зарчмыг нь алдагдуулахгүй байх дээр анхаарах шаардлагатай бөгөөд зарчмыг нь алдагдуулах нь төсөл амжилтгүй болоход хүргэдэг гэдгийг анхаарах нь зүйтэй.

            Нийтлэл бичсэн:

                  Өмгөөллийн Легал Линк Си Би Эй ХХН-ийн

Мэргэжилтэн, татварын мэргэшсэн зөвлөх Н.Одгэрэл

[1] ОУ-д 50 гаруй жилийн турш хэрэглэгдэж буй жишиг гэрээнүүдийн ерөнхий нөхцлийн талаар нэгдсэн ойлголт бий болсон бөгөөд тухайн улсын хууль тогтоомжид нийцүүлэн өөрчлөхдөө тусгай нөхцлийг ашигладаг.